Share the experience

 Lise Yian Sui de Fretes (1962) 

Lise Yian Sui de Fretes werd geboren in 1962 en woonde tot 1970 in het woonoord Schattenberg. Daarna woonde zij tot 1982 in Assen in de kleine Molukse woonwijk ‘Wijk 2’. Zij is docent Nederlands en Engels voor de Internationale Schakel Klas van het Nassaucollege in Assen en startte in februari 2023 met haar taalburo ‘Sasondin’. 

“Ik hoorde veel verschillende talen om me heen, maar kon mijn opa en ouders niet altijd verstaan. Dat frustreerde me. Zij konden mij ook niet altijd begrijpen, omdat mijn Maleis tekort schoot. Op school leerde je Europese talen, maar je eigen taal leerde je niet. Ik vond het heel belangrijk om met mijn ouders te kunnen praten, om ze te kunnen begrijpen. Zij hadden zoveel te vertellen. 

Daarom zocht ik uit waar je het Ambons en Javaans zou kunnen leren, dat zijn de talen die mijn ouders spraken. Zo kwam ik in Leiden terecht bij de vakgroep ‘Talen en Culturen van Zuidoost-Azië en Oceanië van de RUL. Ik heb mijn hart opgehaald aan geweldige nieuwe inzichten en kennis, maar heb geen Ambons kunnen leren, wel het Indonesisch en wat Javaans. Het Ambons was toen nog niet bestudeerd en beschreven. In het laatste studiejaar ben ik gestrand, verstrikt in een complexe persoonlijke geschiedenis, waar ik gelukkig dankzij de kunst, goede vrienden en therapie wel mijn weg uitvond. 

Maleise talen spreken en schrijven is mijn lust en leven gebleven. Ik gaf in de randstad Indonesisch en Nederlands aan taalinstituten. En in Drenthe gaf ik op een basisschool in Bovensmilde Maleise talen en culturen. Vanaf 2005 leerde ik het Ambons beter spreken en verstaan door het werk voor IKV Pax Christi ten tijde van de onlusten in de Molukken. Mijn Molukse vrienden dáár wilden heel graag het Ambons ook leren schrijven, want er werd alleen in het Indonesisch geschreven. Zo rijpte het plan om het schrijven van het Ambons eindelijk te leren en als volwaardige taal te promoten in de Molukken en in Nederland. 

In 1998 was het promotieonderzoek van Dr. Don van Minde ‘Malayu Ambong’ al verschenen en in 2016 werd het promotieonderzoek van Dr. Francesca, Romana Moro ‘Dynamics of Ambon Malay’ uitgebracht. In 2010 hield ik op met het vredeswerk in de Molukken en richtte me sindsdien op het het Ambons en het Maleis dat we in Nederland spraken. Dankzij de hulp van Dr. Sander Adelaar en Dr. Don van Minde heb ik een spellingsboek van het Ambons kunnen samenstellen gebaseerd op het onderzoek van Dr. Van Minde. Ook de spellingshandleiding van het Ambons, dat door een werkgroep van Dr. Johnny Tjia van stichting Sulinama was samengesteld bood interessante inzichten. 

In februari 2023 startte ik als zelfstandig ondernemer met mijn taalburo Sasondin. Ik geniet van onze talen, ik hoop dat ik dat met velen kan delen. Binnenkort geeft Sasondin het spellingsboek ‘Bahasa Ambong’ in eigen beheer uit. 

Ik ben mijn moeder Souw Gwe Nio en mijn vader Benjamin de Fretes dankbaar voor de liefde voor taal, die ze me bijbrachten. Sander en Don ben ik dankbaar, omdat ik eindelijk in mijn vadertaal kan schrijven, het Ambons Maleis.”